Oorsmeer
De belangrijke rol van geluid in film
Stel: je wilt goed geluid bij film. Daar heeft iedere filmmaker uiteraard wel oren naar. Maar de mogelijkheden van geluid worden niet altijd even optimaal ingezet. Meerdere recensenten bleken in besprekingen van recent verschenen Nederlandse speelfilms over de geluidskwaliteit te vallen.
Enkele citaten: “abominabele geluidsband” NRC, “lelijk geluid” Filmkrant, “voldoet niet aan minimale eisen van professionaliteit, op het gebied van [...] geluidskwaliteit” NRC. Het geluid bij de diverse films was volgens de filmcritici slecht verstaanbaar of juist te luid. Verschillende elementen zaten elkaar eerder in de weg dan dat ze elkaar verrijkten.
Naar aanleiding van deze recensies, en doordat een aantal producenten met grote plannen rondliep, hebben we een rondje op de markt in de Benelux gemaakt. In vele zinvolle gesprekken met onder meer producenten en regisseurs kwamen regelmatig dezelfde vragen aan bod. De meest voorkomende onderwerpen zal ik hier toelichten.
“Wat doet een Sound Designer?”
Sound design
De sound designer is verantwoordelijk voor het totale geluidsbeeld van de film. Sound design is precies wat de naam suggereert: het verzinnen, bepalen, en manipuleren van geluiden. Zoals de art direction en kostumering op hun terrein bepalen hoe de film er uit moet gaan zien, bepaalt de sound designer wat voor sfeer een film moet krijgen en hoe het geluid gebruikt kan worden om het verhaal te vertellen.
In samenwerking met bijvoorbeeld de regisseur, schrijver, of editor, tast hij in een vroeg stadium af hoe de film moet gaan klinken. Van moment tot moment moeten beslissingen genomen worden over wat het publiek in een scène zou moeten horen.
Speciale geluidseffecten
Een onderdeel van het werk van een sound designer kan het ontwerpen van speciale geluidseffecten zijn. Dit special sound design of special sound effects werk draait om het creëren van hyper-echte geluiden voor materiaal dat niet beschikbaar is in een library. Voor deze speciale geluiden (bijvoorbeeld dinosaurussen, wervelwinden, verwoestende vuurbollen, of engelen) kan je er niet zelf met een microfoon op uit trekken om het even op te nemen.
De verantwoordelijkheden van de sound designer zijn vergelijkbaar met die van de director of photography van de film. Films hebben veel baat bij een geluidsregisseur die de kwaliteit en consistentie van het geluid bewaakt.
“Waarom zijn films soms onverstaanbaar of te luid?”
Onverstaanbaar
De sound designer geeft dus van het begin tot het eind van het filmproductieproces richting aan het geluid voor de film. Hij kiest een geluidsstijl die bij de film past. Als het geen boem-pats-kabam film is, hoort daar ook geen schreeuwerige soundtrack bij.
Een basisregel die voor élke geluidsstijl opgaat is dat alle dialoog verstaanbaar moet zijn. Als de conversatie onverstaanbaar is, schiet de film onmiddellijk aan zijn doel voorbij. Met voldoende vakkennis en aandacht vanaf de set tot aan de eindmixage is een goede verstaanbaarheid in principe altijd haalbaar. De supervisie van een sound designer draagt hier in veel gevallen aan bij doordat hij de diverse onderdelen van de soundtrack in perspectief ziet.
Te luid
Een terugkerend thema is dat van de luidheid van het geluid. Een spectaculaire film vraagt om spectaculair geluid. Het zou een vergissing zijn de gehele soundtrack daartoe op oorlogssterkte te mixen. HET IS NET ZO SCHREEUWERIG, STOREND EN ONFUNCTIONEEL ALS WANNEER DIT HELE ARTIKEL IN HOOFDLETTERS GESCHREVEN ZOU ZIJN. Daarmee wordt altijd aan het doel voorbijgeschoten. Alle films moeten afwisselend rustige en luide momenten hebben om het verhaal pakkend te vertellen.
Om de vertelling te ondersteunen moet soms juist heel subtiel met geluid op lage niveaus omgegaan worden om een bepaalde stemming op te roepen. Het schokeffect van een luide passage zal veel krachtiger zijn als het contrasteert met zachte passages ervoor en erna. Alle films die langer dan enkele minuten continu luid zijn of die onverstaanbare dialogen bevatten, zijn slecht ontworpen en gebruiken de mogelijkheden van geluid maar ten dele.
“Geluid is toch iets voor de nabewerking?”
Pas alledaagse wetten toe
Wanneer je op straat loopt, kijk je niet eerst en luister je daarna. Het is één belevenis waarin alle onderdelen vervlochten zijn. Als een film de toeschouwer naar een eigen werkelijkheid wil verplaatsen, zal hij aan deze alledaagse wetten moeten voldoen.
Sommige mensen denken dat geluid in films puur gebruikt wordt om te ondersteunen wat er op het scherm te zien valt. In die visie hoef je slechts geluid te plakken onder een voor het overige voltooide film. Voor sommige films kan dat een passende aanpak zijn, maar het werkt zelden echt goed. Het resultaat wordt snel te fragmentarisch en te mechanisch, zodat de geloofwaardigheid van de filmrealiteit verloren gaat.
Breng uw film tot leven
Geluid hoort niet slechts volgzaam te reageren op gebeurtenissen die door fotografie, setting, of montage worden aangedragen. De verschillende onderdelen moeten elkaar vanaf een vroeg stadium afwisselend kunnen verrijken en beïnvloeden. Pas dan kan de film daadwerkelijk tot ‘leven’ komen.
“Voor dit probleem schakelen we een Sound Designer in”
Correctieronde met vlekkentovenaar?
De filmwereld houdt er soms sprookjesachtige denkbeelden over geluid op na. Als het beeld op slot zit (er wordt dan niets meer aan veranderd) en er nog onvolkomenheden zijn in het verhaal, de acteerprestatie of de montage, dan haal je er gewoon een geluidstovenaar bij. Deze machtige magiër met de titel van sound designer zwaait eens met zijn toverstaf en corrigeert daarmee alle gebreken.
Zo eenvoudig gaat dat natuurlijk niet. In de realiteit is de sound designer geen vlekkentovenaar die zomaar lastige vlekken uit de was kan doen verdwijnen. Want hij maakt deel uit van een team met onder meer de schrijver, de regisseur, de director of photography en de editor. Als deze teamleden niet allemaal stuk voor stuk goed presteren laat het eindresultaat ook te wensen over.
Geef uw filmpersonage oren
Wanneer een filmpersonage bijvoorbeeld slechts de dialoog hoort en verder niet in staat wordt gesteld om ook de geluiden van de wereld om zich heen te registreren, wordt het publiek afgesloten van veel relevante informatie. Wat deze figuur naast de dialoog hoort, vertelt het publiek juist veel over wie hij is, wat hij voelt, en hoe hij in zijn omgeving past.
De schrijver moet het personage in het script dus als het ware al oren geven. De regisseur moet de acteurs hierop laten anticiperen. De film moet daarna zo gemonteerd worden dat er geen non-stop dialoog ontstaat en er ruimte overblijft voor ander relevant geluid dat de sfeer, de associaties van het personage, of de overgangen in het verhaal aangeeft.
Zelfs de meest talentvolle sound designer kan van een scène waarin het beeld het geluid niet ondersteunt, die volgepropt is met dialoog, of die slecht gemonteerd is, geen sprookjesprinses maken.
“Nieuwe technologie kan toch alles?”
Zet het verhaal voorop
De grens tussen visual effects en beeldmontage vervaagt geleidelijk. Beeld-editors knippen niet alleen in de beeldvolgorde maar gaan ook steeds vaker met het beeld zelf aan de slag. Voor geluid geldt ook dat de scheidslijn tussen montage en mixage waziger wordt.
Het is de trend dat kleinere crews over een langere periode aan een film werken. Minder mensen doen dus meer van het werk. Nieuwe technologie geeft de mogelijkheid om meer te doen in de beschikbare tijd. Maar met technologie alleen wordt het ideale resultaat niet bereikt. Tot op zekere hoogte is technologie zelfs irrelevant. Het verhaal dat in de film verteld moet worden staat voorop.
Juiste keuzes
Zelfs een 50 jaar geleden gemaakte mono film, die geluidstechnisch op voorhand achterhaald lijkt, kan wel degelijk goed geluid bevatten als voor de vertelling maar de juiste keuzes gemaakt zijn. Het is praktisch en tijdbesparend om bij het nemen van deze belangrijke beslissingen op een goede persoonlijke geluidseffecten library te kunnen steunen.
“Voordat ik een film ga opnemen begin ik met het geluid” — Jan de Bont
Hopelijk raken steeds meer producers en regisseurs ervan overtuigd dat het wel degelijk uitmaakt om in een vroeger stadium aan het geluid te denken en om eerder, en met een kleinere crew, met de werkzaamheden te beginnen.
In nauwe samenwerking met de beeldafdeling kunnen enkele geluidsmensen bijvoorbeeld geluiden ontwikkelen en tijdelijke mix-versies maken. Als ze vanaf een vroeg stadium tijdelijke versies van scènes aan de regisseur laten horen, is lang voor de eindmix begint duidelijk wat deze regisseur belangrijk vindt. Ook worden op deze manier scènes vermeden waarin verschillende elementen als geluidseffecten, muziek en dialoog elkaar eerder in de weg zitten dan dat ze elkaar ondersteunen en verrijken.
Mark Meuwese, Sound Designer.
> Contactgegevens
© 1999 Pluk. Alle rechten voorbehouden.